محل کشف اثر: شمی (‌ایذه، خوزستان)

محل نگهداری اثر: موزه ملی ایران، شماره موزه 2401

دوره تاریخی: اشکانی

هویت اثر: تندیس بزرگ‌زاده اشکانی یا مرد شمی یکی از اصلی‌ترین آثار باقی‌مانده از هنر اشکانیان است. جنس این تندیس از مفرغ توخالی است. اغلب محققان بر این باورند که این تندیس منسوب به سورنا سردار مشهور پارت‌ها است. تندیس مرد شمی در سال ۱۳۱۲ هجری شمسی (1935 میلادی) توسط اورل اشتاین باستان‌شناس یهودی اهل مجارستان در حوالی «کله چندار» روستای شمی از شهر ایذه (در میان بقایای معبد واقع شده بر روی یک سکو) کشف کرد. در این معبد یک محراب آجری و چند پایۀ سنگی وجود داشت که احتمال داده شده بر روی آنها تندیس‌هایی دیگر قرار داشتند. اشتاین بخش‌هایی از تندیس‌های مفرغی دیگری را نیز پیدا کرد. تندیس مرد شمی، ۱۹۴ سانتیمتر بلندی و پهنای آن ۶۰ سانتیمتر دارد و از مفرغ توخالی به شیوه ریخته‌گری ساخته شده‌ است. آرایش موها و پوشش آن مانند سوارکاران است. بالاپوش یقه هفتی و شلوار بر تن دارد و کمربندش با پلاک‌های فلزی آراسته شده‌است. دست راست این تندیس، به‌طور کامل و دست چپش از مچ به پایین از بین رفته‌است. این تندیس از دو قسمت جداگانه سر و بدن تشکیل شده که در دو کارگاه متفاوت ساخته شده و سپس با دقت به هم متصل شده‌اند. پوشش عبارت است از: كت كوتاه كمردار با آستين‌هاي بلند، با يقه برگردان، كمربندي با پلاك‌هاي احتمالاً فلزي با نقش‌مايه‌هاي هندسي، شلواری كوتاه که در زير كت پوشيده و پوشش لوله‌اي شكل روی آن و بالشتکی در پشت كمر (که احتمال دارد هنگام سواركاري كاربرد حفاظتي و راحتي داشته است). دانشنامه ایرانیکا در توضیح این پوشش خاص اشکانی در ادامه مقاله اضافه می‌کند، وجود گسترده این نوع پوشش در میان اشکانیان با آثار اشکانی یافت‌شده در سراسر منطقه تحت سلطه اشکانیان اثبات شده‌است، مثلاً نگاره‌های یافت‌شده از قلعه اشکانیان در نسا پایتخت اشکانیان که در ترکمنستان امروزی واقع شده‌است که مربوط به قرن اول پیش از میلاد است یا چندین سفال و گچ بری و مجسمه‌های فلزی زنان و مردان اشکانی در دژنباس قلعه خوارزم ملبس به این پوشش و همچنین آثار یافت شدهٔ اشکانی شهر باستانی افراسیاب در سمرقند با این نوع پوشش و آثار یافت شده سایت کوشانی کامپیر تپه برات تپه دالورژین تپه در جنوب ازبکستان کنونی و لباس نجیب‌زاده اشکانی دفن شده در تپه شماره چهار در شمال افغانستان که همگی ملبس به این پوشش خاص اشکانی هستند، و پرده‌های نگارین یافت شده در حفاری حوضه Tarim در شمال غربی چین که حاوی تصویر مردی مشابه مرد شمی در نوع پوشش لباس و آرایش موها و چهره اوست و این نشان از این امر دارد که این عناصر مشابه پوشاک تا کجای شرق گسترده شده‌اند. خنجرهایی در راست و چپ پشت مجسمه ديده مي‌شود و قبضة آنها از ران پاها بيرون زده است. موي سر به سه قسمت تقسيم و سربندي با هفت نوار برجستة افقي روی پيشاني بسته شده است. بزرگ‌زاده طوقي با آويز در گردن دارد. باز تولید اثرمشابه اصل آن و به‌ صورت قالب گیری از اصل اثر می‌باشد. در بازتولید اثر، ضمن اقتباسی آزاد از اصل اثر سعی درحفظ جزئیات آن شده است.

فناوری باز تولید اثر: در این فرآیند، ابتدا نمونه اصلی آن در ابعاد مورد نظر توسط هنرمند مجسمه‌ساز ساخته شده و قالب سیلیکونی آن تهیه می شود. سپس با استفاده از مواد ترکیبی، شامل: مواد رزینی ، پودر سنگ و پودر رنگ، اثر مورد نظر قالب ریزی شده و نهایتا پس از رنگ آمیزی، پتینه‌کاری و پرداخت نهایی روی محصول نهایی انجام می‌شود.